බරපතළ ආර්ථික කඩා වැටීමකින් පසු ශ්‍රී ලංකාව කැපී පෙනෙන ලෙස යථා තත්ත්වයට පත් වෙමින් සිටිය ද, ශ්‍රී ලංකාව තවමත් දේශපාලන ස්ථාවරත්වය, ආර්ථික වර්ධනය සහ ජාතික සංහිඳියාව ප්‍රමාණවත් පරිදි ළඟා කර ගෙන නොමැති බව The Economist ප්‍රකාශ කරයි. Sri Lanka is still reeling from its economic collapse; And its new government’s honeymoon may be ending යන සිරසින් එහි පළ වූ ලිපියෙහි සංක්ෂිප්ත අනුවර්තනයක් පහතින් දැක්වේ.
“ඉන්දියාවේ මැකාවෝව” බවට ශ්‍රී ලංකාව පත් කිරීමේ අරමුණින් අගෝස්තු මාසයේදී විවෘත කරන ලද කොළඹ නගරයේ City of Dreams සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියට කැසිනෝ ශාලාවක්, සුඛෝපභෝගී හෝටල්, සුපිරි වෙළෙඳසැල් සහ “Cloud” ෂැම්පේන් හා කොක්ටේල් බාර් එකක් ඇතුළත් වේ. මෙම දැවැන්ත සංකීර්ණයේ දිදුලන, නමුත් මේ වන විට බොහෝ දුරට පාළුවට ගිය ශාලා, අලුත් වීමක් සේ පෙනේ. එය මීට වසර තුනකට පෙර ඇති වූ මහජන නොසන්සුන්තාවය, ඉහළ උද්ධමනය, ඉන්ධන හිඟය, දැවැන්ත දරිද්‍රතාවය සහ විදේශ ණය පැහැර හැරීම වැනි ආර්ථික බිඳවැටීමෙන් බොහෝ දුරස් වූ තත්ත්වයකි.
ශ්‍රී ලංකාව ඇත්ත වශයෙන්ම කැපී පෙනෙන ලෙස යථා තත්ත්වයට පත්ව ඇත. නමුත් ආර්ථික කඩා වැටීමේ බලපෑම්වලින් සහ 2009 දී අවසන් වූ ලේ වැකි වසර 26ක සිවිල් යුද්ධයක කැළැල්වලින් තවමත් පීඩා විඳින රටකට යථා තත්ත්වයට පත්වීම පමණක් ප්‍රමාණවත් නොවේ. ශ්‍රී ලංකාව තවමත් දේශපාලන ස්ථාවරත්වය, ආර්ථික වර්ධනය සහ ජාතික සංහිඳියාව අපේක්ෂා කරයි.
අවම වශයෙන් මේ වන විට, පළමු කරුණ රටට හිමි වී ඇත. වසරකට පෙර, ප්‍රධාන ධාරාවේ දේශපාලන පක්ෂවල වසර ගණනාවක අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් වෙහෙසට පත් වූ ශ්‍රී ලාංකිකයෝ, නව ජනාධිපතිවරයෙකු ලෙස අනුර කුමාර දිසානායක (AKD) තෝරා පත් කර ගත්හ. ඉන්පසුව නොවැම්බර් මාසයේදී ඔහුගේ ජාතික ජන බලවේගය (NPP) සන්ධානයට පාර්ලිමේන්තුවේ දැවැන්ත බහුතරයක් ලබා දුන්හ. NPP සන්ධානය ජනතා විමුක්ති පෙරමුණ (JVP) පක්ෂය විසින් ආධිපත්‍යය දරනු ලබන අතර, එම පක්ෂය 1970 සහ 1980 දශකවල මාක්ස්වාදය සහ සිංහල-බෞද්ධ ජාතිකවාදය ඒකාබද්ධ කරමින් සන්නද්ධ කැරලි දෙකක් මෙහෙයවන ලදී. කෙසේ වෙතත්, රජය අත්පත් කර ගැනීමෙන් පසු, ඔවුන් පෙර ජනාධිපති රනිල් වික්‍රමසිංහ විසින් 2023 දී සාකච්ඡා කරන ලද IMF වැඩසටහන නිහඬව පිළිගෙන ඇත.
විශ්ලේෂකයින්ට අනුව AKD තවමත් පෞද්ගලිකව ජනප්‍රියය. ඔහුගේ ආණ්ඩුව පෙර පැවති පවුල්වාදයෙන් හා ඥාති සංග්‍රහයෙන් පැහැදිලි විරාමයක් සනිටුහන් කර තිබේ. ඔහු තම පූර්වගාමීන්ට එරෙහිව දූෂණ චෝදනා හඹා ගොස් ඇති අතර, 2023 දී ලන්ඩනයේ පෞද්ගලික සංචාරයක් සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් භාවිතා කළ බවට චෝදනා කරමින් අගෝස්තු 22 වන දින අත්අඩංගුවට ගත් වික්‍රමසිංහ මහතා ද ඊට ඇතුළත් වේ (ඔහු එම චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරන අතර මෙම සංචාරය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් භාවිතා නොකළ බව අවධාරණය කරයි). කොළඹ පදනම් කරගත් විශ්ලේෂක හරීන්ද්‍ර බී. දසනායක පවසන්නේ NPP විසින් ශ්‍රී ලංකාවේ “ධ්‍රැවීකරණයේ අක්ෂය” සාර්ථකව වෙනස් කර ඇති බවයි. එනම්, “ජාතික” ප්‍රශ්නය (දෙමළ ජනතාවගේ තත්ත්වය පිළිබඳව) වෙනුවට දූෂිත ප්‍රභූ පැලැන්තියට එරෙහි මහජන අප්‍රසාදය මගින් එය නිර්වචනය වී ඇත.
මෙයට හේතු වී ඇත්තේ ප්‍රධාන පක්ෂ තුනකින් සමන්විත, බෙදී ගිය සහ අපකීර්තියට පත් විපක්ෂයයි. ඉන් එකක් වික්‍රමසිංහ මහතා විසින් මෙහෙයවන අතර, දෙකක් අනෙකුත් හිටපු ජනාධිපතිවරුන්ගේ පුතුන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ඔවුන්ගෙන් කිසිවෙක් තමන් වෙනස් ලෙස කරන්නේ කුමක්ද යන්න පිළිබඳ පැහැදිලි දැක්මක් ඉදිරිපත් නොකරයි. 2022 ව්‍යසනයට තුඩු දුන් ප්‍රතිපත්තිමය වැරදි සඳහා වගකිව යුතු හිටපු ජනාධිපතිවරුන් දෙදෙනෙකුගේ පුත්‍රයෙකු වන නාමල් රාජපක්ෂ සිතන්නේ අනාගතයේදී බලය ලබා ගැනීම සඳහා විපක්ෂ සන්ධානයක් අවශ්‍ය වනු ඇති බවයි. ජවිපෙට “සියයට 100 ක් චීන කොමියුනිස්ට් ක්‍රමය අනුගමනය කරන නිසා ඔවුන්ට සියල්ල පාලනය කළ හැකි” බවට ඔහු චෝදනා කරයි. ජවිපෙට ලෙනින්වාදී ව්‍යුහයක් (මධ්‍යම කාරක සභාව, හය පුද්ගල දේශපාලන මණ්ඩලය ඇතුළු) ඇති බැවින් බලය තිබෙන්නේ කොතැනද යන්න පැහැදිලි නැත.
මෙතෙක්, රැඩිකල් වෙනසක් බලාපොරොත්තු වූ ජවිපෙ ආධාරකරුවන් කලකිරීමට පත් කර ඇති අතර, ඔවුන්ගේ මධුසමය අවසන් වීමට ආසන්න වී තිබේ. IMF වැඩසටහන, දැඩි කප්පාදු කිරීම්, ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සහ ගෝලීය කොවිඩ් පසුකාලීන යථා තත්ත්වයට පත්වීම හේතුවෙන් උද්ධමනය පාලනය වී ඇති අතර, මිල ගණන් වසරින් වසර බොහෝ දුරට ස්ථාවර වී ඇත. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් බදු ආදායම් කොටස 2022 දී 7.3% ක අඩු අගයක සිට මෙම වසරේ 13.9% දක්වා ඉහළ ගොස් ඇතැයි ගණන් බලා ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය නැවත වර්ධනය වෙමින් පවතී – පසුගිය වසරේ 5% කින් (ආණ්ඩුවේ සහ IMF හි මධ්‍ය කාලීන ඉලක්කයට අනුකූලව). නමුත් මේ වසර සහ ඉදිරි වසර දෙක සඳහා වර්ධන පුරෝකථනය යන්තම් 3-4% කි. නියෝජ්‍ය මුදල් අමාත්‍ය අනිල් ජයන්ත ප්‍රනාන්දු පවා පිළිගන්නේ මෙම වර්ධන මට්ටම “ප්‍රමාණවත් නොවන” බවයි.
තීරුබදු පිළිබඳ ප්‍රශ්නය ද පවතී. ප්‍රනාන්දු මහතා පවසන්නේ “පවතින දරිද්‍රතාව ගැන බෙහෙවින් කනස්සල්ලට” පත්ව සිටින බවයි. ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2018 දී පැවති මට්ටමට පැමිණ ඇත. සහ, දුප්පතුන්ට උපකාර කිරීම සඳහා තේරී පත් වූ රජයකට වඩාත්ම කනස්සල්ලට කරුණ වන්නේ, අප්‍රේල් මාසයේ ලෝක බැංකු වාර්තාවකට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාව පුද්ගලයෙකුට දිනකට ඩොලර් 3.65ක් ලෙස සකසා ඇති අතර, එය 2019 දී පැවති අගයට වඩා දෙගුණයක් පමණ, 24.5%ක් බවයි. වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන් අතර මන්දපෝෂණය 2021 දී 12.2% ක සිට 2024 දී 17% දක්වා වැඩි වී ඇත; ගෘහ ආදායම් පෙර අර්බුද මට්ටම්වලට වඩා බොහෝ පහළින් පවතී.
2028 වන විට ණය ප්‍රධාන ගෙවීම් තියුණු ලෙස ඉහළ යන විට වර්ධනය හා සමෘද්ධිය පැමිණෙන්නේ කොහෙන්ද යන්න පැහැදිලි නැත. ශ්‍රී ලංකාවේ අපනයන සංයුතිය දශක ගණනාවක් තිස්සේ එතරම් වෙනස් වී නැත: තේ, රබර් සහ, සියල්ලටම වඩා ඇඟලුම් මගින් එය ආධිපත්‍යය දරයි. එය 2024 දී භාණ්ඩ අපනයනයෙන් 38% ක් වූ අතර, එයින් 40% ක් පමණ ඇමෙරිකාවට යවනු ලැබේ.
ජූලි මාසයේදී ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්ගේ තීරුබදු පැනවීමේ දී ශ්‍රී ලංකාවට හිමි වූ ප්‍රතිශතය පිළිබඳ ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙක් සැනසුම් සුසුම් හෙලූහ – එය 20% ක් පමණි, එය තරඟකරුවෙකු වන බංග්ලාදේශයට සමාන වන අතර, ඉන්දුනීසියාව සහ තායිලන්තය වැනි අග්නිදිග ආසියානු තරඟකරුවන්ට අදාළ වන 19% ට වඩා මදක් වැඩි ය. ඉන්දියාව මුහුණ දෙන 50% ට වඩා බෙහෙවින් අඩුය. ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම ඇඟලුම් අපනයනකරුවෙකු වන බ්‍රැන්ඩික්ස් හි කළමනාකාර අධ්‍යක්ෂ හසිත ප්‍රේමරත්න පවසන්නේ අවිනිශ්චිතතාවය විශාල ගැටලුවක් වී ඇති නමුත්, ඇනවුම් ප්‍රමාණය තවමත් පහත වැටී නොමැති බවයි.
ආණ්ඩුව සංචාරක ව්‍යාපාරය කෙරෙහි මහත් බලාපොරොත්තු තබා ඇත: City of Dreams යනු, එක් අතකින්, නිල ප්‍රතිපත්තියකි. 2023 දී මිලියන 1.5 සිට පසුගිය වසරේ මිලියන 2 දක්වා පැමිණි සංචාරකයන්ගේ ගණන මෙම වසරේ මිලියන 3 දක්වා වැඩි වනු ඇතැයි ආණ්ඩුව බලාපොරොත්තු වේ. නමුත් රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමට එය ප්‍රමාණවත් නොවන බව සංචාරක කර්මාන්තකරුවෝ කියති. ජූලි මාසයේදී ඩොලර් මිලියන 700 කට ආසන්න මුදලක් ලබා ගත් විදේශගත ශ්‍රී ලාංකික ශ්‍රමිකයන්ගේ ප්‍රේෂණ ද දැන් පවතින ගෙවුම් ශේෂ අතිරික්තයට දායක වේ. ආර්ථික විද්‍යාඥයින් පවසන්නේ මෙම ශ්‍රමිකයන්ගේ සංයුතිය වෙනස් වී ඇති බවයි. ඔවුන් තවමත් ප්‍රධාන වශයෙන් මැද පෙරදිග ගෘහ සේවිකාවන් සහ ඉදිකිරීම් කම්කරුවන් වන නමුත්, ඉහළ වැටුප් ලබන වෘත්තිකයන්ගේ ඉපැයීම්වලින් වැඩෙන කොටසක් ද පවතී. බොහෝ දෙනෙක් රටින් සදහටම පිටව ගොස් ඇත. මිලියන 23 ක ජනගහනයක් මිලියන 2 -3 අතර විදේශගත ශ්‍රී ලාංකිකයන් බිහි කර ඇත.
විදේශගත ශ්‍රී ලාංකිකයන් විභව ආයෝජන සඳහා වැදගත් මූලාශ්‍රයක් ලෙස ද සැලකේ. නමුත් ඔවුන් නැවත පැමිණීමට ඇති කැමැත්තට බාධා කරනු ලබන්නේ යුද්ධයෙන් ඉතිරි වූ අමිහිරි මතකය සහ සිවිල් වැසියන් සමූලඝාතනය කිරීමයි. එක්සත් ජාතීන්ගේ විශේෂඥ කමිටුවක් විසින් සිවිල් වැසියන් 40,000 ක් පමණ ඝාතනය කර ඇති බවට ගණන් බලා ඇත. උතුරේ සහ නැගෙනහිර දෙමළ (බොහෝ දුරට හින්දු) සුළුතරය තමන්ගේම නිජබිමක් ලබා ගැනීමට ගත් අසාර්ථක උත්සාහය සම්බන්ධයෙන් සටන් කළ ගැටුම අතරතුර දස දහස් ගණනක් ජනතාව අතුරුදහන් විය.
පසුගිය වසරේ NPP සහ AKD දෙමළ ජනතාවගේ දුක්ගැනවිලි විසඳීමට පටන් ගනීවි යන බලාපොරොත්තුව මත උතුරු පළාතේ බොහෝ ඡන්ද දිනා ගත්හ. නමුත් මැයි මාසයේ පැවති පළාත් පාලන මැතිවරණ ප්‍රතිඵල අනුව බලාපොරොත්තු සුන්වීම දැනටමත් පෙන්වා තිබේ. එම කාරණයේදීද, ඔවුන්ගේ මධුසමය දින නියමයක් නොමැතිව දීර්ඝ කළ නොහැකි බව සනාථ වී තිබේ.
The Economist ඇසුරිනි.
